Örorka á Norðurlandi eystra, rannsókn styrkt úr Byggðarannsóknasjóði

Nýverið lauk RHA rannsókn sinni á örorku á Norðurlandi eystra, sem styrkt var úr Byggðarannsóknasjóði árið 2020. Höfundar skýrslunnar eru þau Rannveig Gústafsdóttir og Hjalti Jóhannesson.
Markmið verkefnisins var að kortleggja umfang og þróun örorku á Norðurlandi eystra og leita eftir tengslum við aðra samfélagsþætti. Niðurstöður sýndu það sama og fyrri rannsóknir, að þegar aukning verður á atvinnuleysi þá verður í kjölfarið fjölgun á meðal nýskráðra örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega. Jafnframt er fjölgunin meiri meðal kvenna heldur en karla.

• Sveiflur hafa verið í nýskráðum tilfellum einstaklinga sem metnir eru til 75% örorku á Norðurlandi eystra frá aldamótum. Tilfellum hefur almennt farið fækkandi frá 2010.
• Sjaldgæft er að einstaklingar sem hafa 75% örorkumat leiti sér aðstoðar og fari í endurhæfingu en það kemur þó fyrir og eru dæmi um að þeir fari aftur inn á vinnumarkaðinn.
• Mikil fjölgun hefur verið meðal nýskráðra einstaklinga sem þiggja endurhæfingarlífeyri frá aldamótum. Ástæðan er rakin til stofnunar Virk starfsendurhæfingarsjóðs árið 2008 og setningu laga um atvinnutengda starfsendurhæfingu og starfsemi starfsendurhæfingarsjóða á árinu 2012.
• Flestir sem þiggja þjónustu fagaðila og hafa örorku- eða endurhæfingarmat eru konur. Konur eru í meirihluta yfir nýskráð tilfelli örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega.
• Helstu ástæður sem liggja til grundvallar greiningu á örorku- og endurhæfingarmati eru andleg veikindi. Undanfarin ár hefur orðið veruleg aukning meðal tilfella um kulnun í starfi.
• Samkvæmt fagaðilum eykst kvíði og depurð einstaklings því lengur sem sá hinn sami er atvinnulaus og tekur endurhæfingin hans lengri tíma.
• Einstaklingar sem hafa fengið 75% örorkumat tilheyra helst eldri aldurshópunum. Undantekningar eru samt sem áður á því og hefur verið nokkur fjölgun nýskráðra tilfella meðal yngri aldurshópa árin 2016 og 2018.
• Það er algengara að einstaklingar í yngri aldurshópum þiggi endurhæfingarlífeyri frekar en þeir sem eldri eru. 
• Það tekur ungan einstakling oft á tíðum lengri tíma en eldri að jafna sig eftir að hafa farið út af vinnumarkaðinum eða hætt í námi vegna veikinda, samkvæmt fagaðilum.
• Fagaðilar óttast fjölgun meðal nýskráðra tilfella örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega í kjölfar aukningu atvinnuleysis vegna Covid-19.