Fjarbúar og fasteignamarkaður á landsbyggðunum

Út er komin skýrslan Fjarbúar og fasteignamarkaður á landsbyggðunum eftir Vífil Karlsson dósent við Háskólann á Akureyri, hagfræðing og forstöðumann atvinnuráðgjafar hjá Samtökum sveitarfélaga á Vesturlandi. RHA aðstoðaði við gagnaöflun í rannsókninni og framkvæmdi viðtöl í völdum bæjarfélögum.

Hugtakið "fjarbúaspenna" var í brennidepli þessarar skýrslu, sem er fjöldi annarra heimila deilt með heildarfjölda íbúða. Önnur heimili eru skilgreind sem íbúðir í tilteknu sveitarfélagi sem eru í eigu "fjarbúa" og bjóðast ekki á almennum markaði til leigu eða sölu. Í skýrslunni kallast fólk fjarbúar tiltekins sveitarfélags ef það á íbúð í sveitarfélaginu en lögheimili í öðru sveitarfélagi.

Megin niðurstaðan er sú að fjarbúaspennan er mjög breytileg meðal íslenskra sveitarfélaga, eða á bilinu 3,9-40,2%. Það þýðir að 3,9-40,2% íbúða í sveitarfélögum landsbyggðanna eru ekki til ráðstöfunar fólki sem vill setjast þar að vegna vinnu eða annars til varanlegrar búsetu.

Kannað var í hvaða sveitarfélögum fjarbúaspenna setti vinnumarkaðnum skorður og samkvæmt ýmsum vísbendingum virðist hún almennt gera það á landsbyggðunum. Mest í Skagabyggð, Kjósarhreppi, Húnavatnshreppi, Fljótsdalshreppi, Helgafellssveit, Skaftárhreppi, Hrunamannahreppi, Rangárþingi eystra, Borgarfjarðarhreppi og Eyja- og Miklaholtshreppi. Þó fjarbúaspenna virðist setja öllum sveitarfélögum skorður þarf hreinn samfélagslegur ábati þeirra allra ekki að vera neikvæður þar sem fjarbúum fylgja margir kostir og samfélagslegur ábati eins og rakið er í skýrslunni. Viðtöl við forsvarsmenn sex sveitarfélaga, þar sem fjarbúaspenna er einna mest, benda hins vegar ekki til að skorðurnar séu íþyngjandi heimamönnum. Flestir viðmælenda höfðu ekkert við þessa þróun að athuga nema síður sé.

Aðrar helstu niðurstöður voru:

• Almennt eru hlutfallslega fleiri íbúðir í eigu fjarbúa í fámennari sveitarfélögum og þeim sem eru nær Reykjavík. Að einhverju leyti má því segja að fólk sem er í leit að frístundahúsi eða öðru heimili horfi frekar til smærri samfélaga (þéttbýla) en stærri sem séu ekki of fjarri Reykjavík.
• Flestar íbúðir í eigu fjarbúa eru 80-100 fermetrar af stærð.
• Ástand eignanna var gott en 60-70% þeirra voru af eigendum taldar vera „í góðu lagi og þarfnast eingöngu eðlilegs viðhalds frá ári til árs“.
• 45% íbúða fjarbúa í þéttbýli voru til sölu en 15% í dreifbýli.
• 40% þeirra sem áttu íbúð í þéttbýli, og sögðust ekki vilja selja, voru til í að skoða sölu ef nógu hátt verð fengist. Þetta hlutfall var 21% meðal þeirra sem áttu íbúð í dreifbýli. Samanburður á ferlunum gaf til kynna að eigendur, sem ekki voru með íbúðina sína í sölu, vildu fá á bilinu 29-68% hærra verð en þeir sem voru þegar með eignirnar á sölu.
• 39% fjarbúa leigði íbúð sína á almennum markaði ef hún var í þéttbýli en eingöngu 12% ef hún var í dreifbýli. Þeir sem ekki leigðu íbúð sína á almennum markaði voru spurðir hvort þeir væru til í það ef þeir fengju nógu hátt verð og voru 18% á þeirri skoðun: 20% í þéttbýli og 16% í strjálbýli. Að jafnaði var sú leiga rúmlega 20% hærri en fékkst á markaðnum.
• 8% þeirra sem höfðu tekið algerlega fyrir að selja eða leigja á almennum markaði voru til í að leigja íbúðina á almennum markaði ef ábyggilegur leigumiðlari sæi um allt umstangið í kringum leiguna fyrir sanngjarna þóknun; 11% í þéttbýli og 5% í dreifbýli.
• 5,5% íbúða fjarbúa eru leigðar til ferðamanna og 7,5% í dreifbýli. Nýting þeirra íbúða var að jafnaði 21% og meðalleiga 18.600 kr. á dag.
• Íbúðir fjarbúa eru nýttar af eigendum sínum að jafnaði 37 daga á ári: 35 í þéttbýli en 41 í dreifbýli. Þá hefur verið tekið tillit til þeirra sem nýta hana ekkert vegna útleigu. Fjöldi gesta er að jafnaði 3,31 þessa daga: 3,03 í þéttbýli en 3,65 í dreifbýli. Á grundvelli þessa má áætla að ¼ óskráður íbúi fylgi öðru heimili allt árið. Það er vísbending fyrir dulinni búsetu.
• Eldra fólk dvelur að jafnaði lengur á öðru heimili sínu en það yngra. Konur eru líklegri en karlar til að nýta það. Þá eykur þráðlaust net nýtingu annarra heimila.
• Ef vinsældir tiltekinna bæja/sveitarfélaga/landsvæða sem frístundabyggða hækka fasteignaverð er líklegra að barnafjölskyldur flytji brott fremur en aðrir íbúar eftir að vissu hámarki fasteignaverðs er náð. Barnafjölskyldum fjölgar hins vegar þar sem verðið er lægra en viðkomandi hámark.
• Niðurstöðurnar byggja á tölum Þjóðskrár yfir lögheimili eigenda og staðsetningu eigna ásamt skoðanakönnun sem gerð var meðal einstaklinga sem eiga eignir í sveitarfélagi utan höfuðborgarsvæðisins en búa í öðru. Þá voru viðtöl tekin við sex forsvarsmenn sveitarfélaga til að varpa ljósi á viðhorf heimamanna til eignarhalds fjarbúa á íbúðum í þeirra sveitarfélagi.

 Skýrsluna má nálgast hér